Đêm tháng 12, bệnh viện Bạch Mai
Đồng hồ điện thoại hiển thị 11 giờ đêm. Chị Dậu ngồi trên ghế nhựa cứng ở hành lang bệnh viện, tay run run cầm tờ giấy hóa đơn viện phí. Con số 160,000,000đ in đậm trên đầu trang như đè nặng lên vai Chị.
Chị nhìn qua cửa kính phòng bệnh, nơi anh Dậu đang nằm nghỉ sau ca mổ. May mắn ca mổ thành công. Nhưng giờ đây, một câu hỏi vang lên trong đầu không ngừng: “Làm sao trả được 160 triệu?”
Chị lấy điện thoại ra, mở app ngân hàng. Số dư: 2,340,000đ. Chưa đủ để đóng tiền viện phí. Chưa kể còn phải lo tiền thuê nhà tháng sau, học phí hai con, và hàng tá chi phí khác.
Lần đầu tiên trong đời, chị Dậu cảm thấy bất lực tuyệt đối. Một gia đình bốn người, thu nhập ổn định 24 triệu mỗi tháng, vậy mà đối mặt với một hóa đơn bệnh viện, tất cả như sụp đổ.
Gia đình chúng tôi – Những người bình thường
Chị Dậu năm nay 33 tuổi, làm nhân viên bán hàng cho một công ty phân phối thực phẩm. Mỗi tháng, chị nhận về 12 triệu đồng lương gross – đã bao gồm cả tiền ăn trưa công ty hỗ trợ.
Anh Dậu, chồng chị, 35 tuổi, chạy xe công nghệ Grab toàn thời gian. Làm việc từ sáng đến tối, đôi khi cả đêm, anh kiếm được khoảng 12 triệu đồng mỗi tháng – đã trừ xăng xe và những bữa ăn vội khi làm việc.
Gia đình có hai con: Bé Minh 10 tuổi, học lớp 5 trường công lập, và bé An 4 tuổi, đang học mẫu giáo. Cả nhà thuê một căn nhà nhỏ ở ngoại thành Hà Nội, tiền thuê 4 triệu mỗi tháng.
Bảng thu nhập gia đình:
| Người | Nghề nghiệp | Thu nhập/tháng | Ghi chú |
|---|---|---|---|
| Chị Dậu | Nhân viên bán hàng | 12,000,000đ | Lương gross, ăn trưa có hỗ trợ |
| Anh Dậu | Tài xế công nghệ | 12,000,000đ | Thu nhập NET (đã trừ xăng, ăn uống) |
| Tổng | 24,000,000đ |
Trước khi anh Dậu ốm, cuộc sống gia đình tuy không dư dả nhưng cũng qua ngày. Học phí hai con 4.2 triệu, tiền thuê nhà 4 triệu, ăn uống và sinh hoạt khoảng 12 triệu. Hết tháng không còn bao nhiêu, nhưng ít nhất không thiếu.
Chưa bao giờ chị Dậu nghĩ đến việc đầu tư hay tiết kiệm. Nghĩ đến cũng thấy xa vời – thu nhập 24 triệu, chi tiêu gần hết, lấy đâu ra tiền để “làm giàu” như người ta vẫn nói?
Nhưng giờ đây, đứng trước hóa đơn 160 triệu, chị mới nhận ra: Mình đã sai lầm khi không chuẩn bị gì cả.
Cú sốc – Khi mọi thứ đổ xuống cùng lúc
Hai tuần trước, anh Dậu bỗng nhiên đau bụng dữ dội. Ban đầu chị nghĩ chỉ là đau dạ dày thông thường – anh hay ăn vội, ăn không đúng giờ. Nhưng cơn đau ngày càng tăng. Đêm đó, họ phải gọi xe cấp cứu đến bệnh viện.
Chẩn đoán: Viêm ruột thừa biến chứng, cần mổ ngay. Anh Dậu có bảo hiểm y tế bắt buộc, nhưng không mua bảo hiểm y tế tự nguyện. Phần bảo hiểm xã hội chi trả được một phần, phần còn lại gia đình phải tự túc.
Tổng chi phí: 160 triệu đồng.
Tiền tiết kiệm của gia đình: 0 đồng.
Chị Dậu không có lựa chọn nào khác ngoài vay nợ. Chị chạy đi chạy lại trong hai ngày, xin vay khắp nơi:
Giải pháp tức thời:
| Nguồn vay | Số tiền | Lãi suất | Điều kiện |
|---|---|---|---|
| Ngân hàng (Vay tín chấp) | 100,000,000đ | 10%/năm | Thời hạn 3 năm, trả lãi hàng tháng |
| Bố mẹ, anh chị em | 60,000,000đ | 0% | Trả trong 2 năm |
| Tổng vay | 160,000,000đ |
Nhưng đó chưa phải tất cả. Gia đình còn một khoản nợ cũ chưa trả hết.
Sáu tháng trước, khi anh Dậu quyết định chạy Grab toàn thời gian, họ cần mua thêm một chiếc xe máy. Chị Dậu cũng cần một chiếc để đi làm. Hai vợ chồng quyết định vay mua hai xe máy, tổng cộng 80 triệu đồng.
Khoản vay xe máy:
- Nợ gốc: 80,000,000đ
- Lãi suất: 13.2%/năm (1.1%/tháng)
- Thời hạn: 72 tháng (6 năm)
- Trả góp: 1,730,000đ/tháng (gốc + lãi)
Tổng nợ hiện tại:
| Khoản nợ | Số tiền | Lãi suất | Trả/tháng |
|---|---|---|---|
| Xe máy | 80,000,000đ | 13.2%/năm | 1,730,000đ |
| Y tế – Ngân hàng | 100,000,000đ | 10%/năm | 833,000đ (chỉ lãi) |
| Y tế – Người thân | 60,000,000đ | 0% | 0đ (trả cuối kỳ) |
| TỔNG | 240,000,000đ | 2,563,000đ |
240 triệu. Con số đó cứ quanh quẩn trong đầu chị Dậu. Thu nhập mỗi tháng 24 triệu, nợ gấp 10 lần. Làm sao có thể trả hết đây?
Tình trạng hiện tại – Nhìn thẳng vào sự thật
Về nhà sau đêm dài ở bệnh viện, chị Dậu mở laptop lên. Lần đầu tiên trong đời, chị quyết định ngồi xuống và liệt kê tất cả những gì gia đình đang có.
Tài sản:
Nhìn quanh căn nhà thuê, chị nhận ra mình không có nhiều thứ có giá trị. Tivi, tủ lạnh, máy giặt, bàn ghế… tất cả đều là đồ cũ, mua giá rẻ hoặc được tặng. Nếu bán lại, chắc không ai mua.
Chỉ có mấy thứ còn giữ được giá trị:
- 2 xe máy: Vừa mua 6 tháng, giá thị trường còn khoảng 80,000,000đ (nhưng đang nợ 80tr)
- Tivi 55 inch: Mua cách đây 2 năm, bán lại được 3,500,000đ
- Tủ lạnh + Điều hòa: Cộng lại khoảng 3,000,000đ
- Bếp gas, bình gas: Khoảng 700,000đ
Tổng tài sản có thể bán: 87,200,000đ
Nhưng nếu bán hết, gia đình sẽ sống thế nào? Không có xe thì anh Dậu chạy Grab bằng gì? Không có tủ lạnh thì đồ ăn để đâu? Không có điều hòa thì 2 con ngủ thế nào vào mùa hè?
Chị Dậu nhận ra: Những thứ mình gọi là “tài sản” thực ra chẳng phải tài sản gì cả. Chúng chỉ là những thứ cần thiết để sống, không thể bán để trả nợ.
Bảng cân đối tài chính:
| Hạng mục | Số tiền |
|---|---|
| Tài sản | |
| – 2 xe máy | 80,000,000đ |
| – Đồ điện tử (Tivi, tủ lạnh…) | 7,200,000đ |
| – Tiền mặt/Tiết kiệm | 0đ |
| Tổng tài sản | 87,200,000đ |
| Nợ phải trả | |
| – Nợ xe máy | 80,000,000đ |
| – Nợ y tế ngân hàng | 100,000,000đ |
| – Nợ y tế người thân | 60,000,000đ |
| Tổng nợ | 240,000,000đ |
| Tài sản ròng | -152,800,000đ |
Tài sản ròng = Tổng tài sản – Tổng nợ = 87.2tr – 240tr = -152.8 triệu
Con số âm 152.8 triệu có nghĩa là gì? Nó có nghĩa là nếu chị Dậu bán hết tất cả những gì gia đình đang có – xe máy, tivi, tủ lạnh, mọi thứ – và dùng số tiền đó để trả nợ, gia đình vẫn thiếu 152.8 triệu đồng.
Áp lực hàng tháng:
Mỗi tháng, với thu nhập 24 triệu, gia đình phải chi:
- Trả nợ: 2,563,000đ
- Chi phí cố định: 15,270,000đ (nhà ở, học phí, ăn uống, sinh hoạt)
- Còn lại: 6,167,000đ
6.17 triệu – nghe có vẻ còn khá, nhưng đó là tất cả những gì họ có để đối phó với bất kỳ chi tiêu bất ngờ nào. Một lần đi siêu thị mua sắm hơi nhiều, một lần con ốm, một lần xe hỏng… và số tiền đó sẽ không còn.
Những câu hỏi không có lời giải
Đêm hôm đó, chị Dậu mất ngủ. Trong đầu cứ quanh quẩn những câu hỏi:
“Chúng tôi sẽ phải sống mãi trong nợ nần sao?”
Với 240 triệu nợ, nếu chỉ trả góp tối thiểu, phải mất bao nhiêu năm? 5 năm? 10 năm? Hay thậm chí lâu hơn?
“Khi con lớn, chi phí sẽ tăng – Chúng tôi có đủ không?”
Bé Minh năm sau lên lớp 6, học phí sẽ tăng. Bé An 2 năm nữa vào lớp 1. Tiền sách vở, đồ dùng học tập, tiền ăn… mọi thứ đều tăng theo. Liệu gia đình có đủ tiền lo cho các con?
“Nếu có biến cố nữa thì sao?”
Lần này là anh Dậu ốm. Nếu lần sau là chị ốm thì sao? Nếu có tai nạn? Nếu mất việc? Gia đình sẽ vay ai tiếp? Ai còn cho vay nữa?
“Tại sao chúng tôi không chuẩn bị trước?”
Tại sao không mua bảo hiểm y tế tự nguyện? Tại sao không có tiết kiệm? Tại sao cứ chi tiêu hết, không dành dụm? Giờ đây nhìn lại, mọi thứ đều quá muộn.
“Bạn bè cùng thu nhập, sao họ có vẻ ổn hơn?”
Chị nhớ lại những người bạn cùng công ty. Thu nhập cũng khoảng 12-15 triệu như chị, nhưng họ có vẻ luôn yên tâm hơn. Họ làm gì khác? Họ có bí quyết gì mà chị không biết?
Và rồi, trong đêm dài đó, một quyết tâm nảy sinh: “Không thể cứ sống như vậy mãi. Phải thay đổi. Phải học cách quản lý tiền. Phải tìm cách thoát khỏi vòng xoáy này.”
Có lối thoát không?
Thu nhập 24 triệu mỗi tháng. Nợ 240 triệu. Tài sản ròng âm 152.8 triệu.
Đây có phải là một tình huống vô vọng?
Liệu một gia đình như chị Dậu – thu nhập trung bình, không có vốn, không có kiến thức tài chính, đang gánh nợ nần – có thể thoát ra được không?
Câu trả lời là: Có. Hoàn toàn có thể.
Nhưng điều kiện tiên quyết là phải biết bắt đầu từ đâu.
Bài viết tiếp theo, chúng ta sẽ cùng chị Dậu ngồi xuống, mở Google Sheets, và phân tích chi tiết tình hình tài chính gia đình. Bạn sẽ học cách tính tài sản ròng, cách phân loại thu nhập và chi tiêu, và bước đầu tiên để lập kế hoạch tài chính.
Vì đứng ở vị trí nào không quan trọng bằng việc biết mình đang ở đâu, và sẽ đi về đâu.